„ Związek Sybiraków został założony w 1926 roku w Katowicach przez zesłańców carskich jako organizacja kombatancka, która dwa lata później przyjęła charakter ogólnopolski. Jej celem statutowym było zrzeszenie zesłańców i więźniów politycznych z Syberii; wszystkich żołnierzy polskich, działaczy, patriotów, społeczników, którzy przebywali tam dawniej jako więźniowie rosyjskiego caratu. Statut zobowiązywał również do gromadzenia i opracowania materiałów historycznych dotyczących zsyłek i zesłańców. Prezesem Honorowym Związku Sybiraków został Józef Piłsudski, zesłaniec Sybiru w latach 1887-1892.W 1938 roku Związek zrzeszał około 2 tysięcy członków. Niestety jego działalność przerwała II wojna światowa. W okresie powojennym ze względów politycznych Związek nie mógł wznowić swojej działalności. Dopiero w grudniu 1988 roku doszło do reaktywacji ogólnokrajowego Związku Sybiraków, którego członkami stali się obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, deportowani do azjatyckiej części Związku Sowieckiego w latach 1939 -1956, więźniowie łagrów, jeńcy wojenni, żołnierze Armii Krajowej represjonowani przez organa sowieckie oraz członkowie ich rodzin. Celem Związku stało się reprezentowanie i obrona interesów tych osób oraz zapewnienie opieki inwalidom i osobom wymagającym pomocy. W 1998 roku Związek Sybiraków zrzeszał już 86 tysięcy członków w całym kraju.
Misją Związku Sybiraków, poza zrzeszeniem i opieką, jest gromadzenie materiałów historycznych związanych z Sybirem i przekazywanie młodym pokoleniom wiedzy na temat historii Ojców, walczących o wolność i suwerenność Polski. Członkowie Związku przeciwstawią się wszelkim przejawom totalitaryzmu, zagrażającego wolności i godności człowieka.
Organem kierowniczym jest Zarząd Główny Związku Sybiraków z siedzibą w Warszawie. Oprócz czynności organizacyjnych i zarządzających prowadzi on działalność dokumentalną i wydawniczą. Wydaje periodyki o zasięgu ogólnopolskim, m.in. „Sybirak”, „Zesłaniec” – pismo Rady Naukowej Zarządu Głównego.
Pierwszym prezesem Zarządu Głównego Związku Sybiraków został Ryszard Reiff – uciekinier z Sybiru. Członkom Związku, którzy wnieśli znaczący wkład pracy w realizację statutowych zadań, Zarząd Główny przyznaje Odznaki Honorowe Związku Sybiraków.
Terenowe placówki Związku (oddziały i koła) we własnym zakresie upamiętniają gehennę Sybiru, gromadząc i publikując dokumenty oraz relacje zesłańców, a także prowadząc działania w kierunku propagowania tematyki sybirackiej, celowo przemilczanej – wręcz zakazanej w minionym systemie politycznym. We współpracy z innymi organizacjami kombatanckimi i niepodległościowymi prowadzą edukację wśród młodzieży. Erygują pomniki, tablice, stelle pamiątkowe, ekspozycje muzealne ( gromadzone szczególnie w Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku), kaplice wotywne (Jasna Góra, Licheń), sanktuaria Sybiraków (Grodziec Śląski), Sanktuarium Golgoty Wschodu (Wrocław). Tworzą również inne miejsca pamięci, jak Grób Nieznanego Sybiraka ( w Białymstoku). Niedawno zapadła długo oczekiwana decyzja o budowie Muzeum Sybiraków w Białymstoku.
Związek ma swoją pieśń organizacyjną – Hymn Sybiraków, ze słowami Mariana Jonkajtysa, zesłańca z 1940 roku.
Sybiracy co roku obchodzą uroczyście Dzień Sybiraka, przypadający na 17 września, to dzień upamiętniający agresję sowiecką w 1939 roku, a jednocześnie początki wojennych represjo – tzw. Golgotę Wschodu.
Patronem Sybiraków jest św. Rafał Kalinowski – zesłaniec carski (1835 – 1907). Związek ma swojego kapelana. Sybirakom został nadany Krzyż Zesłańców Sybiru, ustanowiony Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej ( dnia 15 stycznia 2004 roku) na mocy Ustawy z dnia 17 października 2003 roku.”
mgr Edward Wierzbicki
historyk, Sybirak
